THIÊN LÝ MÃ

Ngựa Giáp Ngọ đang phi nước đại

Thân già này chưa phải nằm co

Dẫu rằng mắt lóa,  khớp khô

Đầu luôn xốc tới từng giờ không ngơi.

BXP 31. 8.2014

SƯU TẦM CÂY LẠ 38

Giới thiệu QUẦN ĐẢO SOCOTRA

Nằm cách bờ biển Yemen khoảng 250 dặm, Socotra là quê hương của một số loài cây có hình thù kỳ lạ, mà không nơi nào trên thế giới có được.

Socotra là quần đảo gồm 4 hòn đảo nhỏ nằm trên Ấn Độ Dương, gần vịnh Aden. Quần đảo này có khoảng 825 loài thực vật quý hiếm, với hơn 1/3 là các loài đặc hữu. Socotra cũng nổi tiếng với 90% loài bò sát, và 95% sên đất không thể tìm thấy có ở nơi nào khác trên khắp hành tinh.

Một trong các giống cây nổi bật nhất của Socotra là cây máu rồng (Dracaena cinnabari). Cây này có hình thù kỳ lạ trông giống hệt một chiếc ô. Người xưa cho rằng nhựa màu đỏ của cây chính là máu của rồng, và họ thường dùng để làm thuốc chữa bệnh và thuốc nhuộm. Ngày nay, nhựa cây máu rồng được dùng chủ yếu để làm sơn và nước bóng.

Vào khoảng hơn 250 triệu năm về trước, khi phần lớn trái đất vẫn chưa bị chia cắt, hầu hết các loài động thực vật tự do di chuyển, và lan rộng từ vùng này sang vùng khác. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Socotra đã là một hòn đảo tách biệt, vì vậy cho dù có trải qua bất kỳ biến cố nào, cây cối và động vật nơi đây vẫn chưa bao giờ lan rộng vào vùng đất liền.

Người cổ đại cũng rất coi trọng một loài cây đặc hữu khác của vùng đảo này, đó là cây lô hội, thường được dùng để chế biến dược liệu và mỹ phẩm.

Trong suốt hơn 2000 năm, quần đảo Socotra đã bị bỏ hoang; tuy nhiên hiện giờ, có khoảng hơn 50.000 người sinh sống trên vùng đảo chính, với các ngành nghề chủ yếu như đánh bắt, chăn nuôi, và trồng trọt.

(Tôi đã giới thiệu cây Hoa hồng sa mạc Socotra - Adenium obesum, Cây lựu hiếm - Punica, Cây mọng nước khổng lồ - Dorstenia gigas, Cây dưa chuột lạ - Dendrosicyos socotranus, hôm nay xin giới thiệu tiếp với bạn đọc Cây máu rồng - Dracaena cinnabari - loài cây kỳ bí nhất hành tinh:

Cây máu rồng - Dracaena cinnabari, chi Huyết giác Dracaena, họ Măng tây

Asparagaceae, , bộ Măng tây  Asparagales

Với hình dạng giống như những chiếc ô khổng lồ và nhựa đỏ như máu, cây máu rồng là một trong những loài thực vật độc đáo nhất trên hành tinh.

Cây máu rồng (Dracaena draco) là một loài cây cận nhiệt đới trên quần đảo Socotra của Yemen. Quần đảo này nằm trong Ấn Độ Dương và gần vịnh Aden

Kiểu sinh trưởng của cây máu rồng rất khác thường. Khi cây còn nhỏ, chúng chỉ có một thân.

Sau khoảng 10 tới 15 năm, thân cây ngừng phát triển và những bông hoa màu trắng có mùi thơm như hoa loa kèn xuất hiện.

Những quả mọng xuất hiện sau khi hoa tàn.

Sau đó những chồi non bật lên và cây bắt đầu phân nhánh

Mỗi nhánh sinh trưởng khoảng 10 tới 15 năm rồi lai tiếp tục sinh ra những nhánh cấp hai. Sau đó các nhánh cấp hai lại sinh thêm các nhánh cấp ba.

Chúng phải mất tới 10 năm để đạt chiều cao chừng 120 cm. Nhưng sau đó chúng sẽ phát triển nhanh hơn

Nhựa của cây có màu đỏ như máu, chua và hơi nồng. Vì thế người ta gọi chúng là cây máu rồng

Nhiều nghiên cứu cho thấy nhựa của cây máu rồng có khả năng bồi bổ cơ thể, tăng cường sức đề kháng, làm lành da, điều trị các vết thương thối rữa

Người ta còn dùng vỏ cây máu rồng để bào chế mỹ phẩm

Cây máu rồng đã được ca tụng từ thời La Mã cổ đại và dường như càng ngày chúng càng trở nên hấp dẫn đối với con người

2229- ĐÓT

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

ĐÓT

Cỏ cao 3m rưỡi, giống sậy, lau

Lá cứng, hình giáo rộng, nhọn mũi

Chuỳ hoa ở ngọn, có nhánh mịn, rất nhiều

Thân lá lợp nhà, cụm hoa già làm chổi.

BXP

Sưu tập mới

Đót, Chít - Thysanolaena latifolia, Chi Thysanolaena, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cỏ cao tới 3,5m hay hơn, giống sậy và lau. Thân to 5-8mm. Lá cứng, hình giáo rộng, nhọn mũi, ôm lấy thân, có mép, hơi ráp, dài 30-60cm, rộng 5-10cm. Chuỳ hoa ở ngọn, mềm, lúc đầu dựng đứng rồi mọc toả ra, dài 30-60cm, có nhánh mịn và rất nhiều. Bông nhỏ rất nhiều, hình dải thuôn, dài 1-1,5mm. Quả thóc nhỏ thuôn, gần hình cầu, nằm trong những mày nhỏ cứng.

Nơi mọc: Cây của vùng Ấn Độ, Malaixia, thường gặp trên đất khô vùng núi, trong các savan ven các rừng của nước ta từ 50m đến độ cao 2000m.

Công dụng: Thân lá dùng để lợp nhà. Cụm hoa già làm chổi. Lá dùng gói bánh chưng thay lá dong. Nước vắt chồi lá non dùng nhỏ tai trị ve chui vào tai. Ở miền Bắc nước ta, có một loài bướm (Brihaspa atrostigmella thuộc họ Lepidop tera) đẻ trứng ở ngoài thân cây và các con sâu nhộng chui vào lớn lên trong các chồi của cây Đót vào mùa đông. Người ta bắt những sâu này để bán và làm thuốc. Nhộng có màu trắng vàng dài khoảng 35mm, có thể ăn sống với một ít rượu hoặc xào với mỡ. Người ta dùng thay vị Đông trùng hạ thảo, có tính bồi dưỡng và bổ.

Ghi chú: Vị thuốc Đông trùng hạ thảo là một loài nấm có tên Cordyceps sinensis (Berk) Sace., thuộc họ Hypocreaceae. Nấm này mọc ký sinh trên sâu non của một loài sâu họ Cánh bướm. Nấm hút chất bổ từ con sâu non nằm dưới đất trong mùa đông làm sâu chết và đến mùa hè, nấm phát triển khỏi mặt đất nhưng gốc vẫn dính liền vào đầu con sâu. Vào tháng 6-7, người ta đào lấy tất cả xác sâu và nấm mang về rửa sạch phơi hơi khô, phun rượu rồi phơi khô hẳn để dùng. Như vậy, vị thuốc gồm có phần sâu non dài 2-3cm và quả thể của nấm dài 3-5cm, có khi hơn, tới 11cm, có gốc phình, đầu nhọn, có thể đặc khi còn non hoặc rỗng khi già. Đông trùng hạ thảo thường xuất hiện trong các rừng ẩm ướt của các tỉnh Tứ Xuyên, Vân Nam, Tây Khương, Tây Tạng của Trung Quốc; chưa được ghi nhận có ở nước ta. Dược điển của Trung Quốc ghi về tính vị, công năng và chủ trị của Đông trùng hạ thảo: Vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ phế, ích thận; chỉ huyết hoá đàm, dùng chữa hư lao sinh ho, suyễn thở, ho ra máu, liệt dương, di tinh, lưng gối đau mỏi. Liều dùng 3-9g.

2228- QUYỂN TRỤC THẢO

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

QUYỂN TRỤC THẢO

Cây nhỏ mọc bò, có nhiều lá

Lá có phiến dai, phẳng, trải ra

Cụm hoa bông một bên, từng cặp

Làm cỏ chăn nuôi, thuốc trị đau đầu.

BXP

Sưu tập mới

Quyển trục thảo, Thuân - Thuarea involuta, Chi Thuarea, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cây nhỏ mọc bò, có nhiều rễ sái vị, phân nhánh, có nhiều lá, phần hướng lên chỉ cao 2,5-10cm. Lá có phiến dai, trải ra, phẳng, xếp hai dãy, nhẵn hoặc có lông dày cả hai mặt, dài 4-6cm. Cụm hoa bông bao bởi một mo dạng bao; bông mang hoa một bên, cao 2,5cm; bông nhỏ dài 4mm, từng cặp, bông nhỏ trên đực, bông nhỏ dưới cái hay lưỡng tính. Quả thóc trong mày của trục, nom giống một quả rụng cao 7-8mm.

Nơi mọc: Loài phân bố ở Nam Trung Quốc, Nhật Bản, Đông Nam Á, châu Ðại Dương... Ở nước ta, cây mọc trên cát dọc bờ biển, khá phổ biến ở miền Trung và miền Nam.

Công dụng: Cây dùng làm cỏ chăn nuôi tốt. Ở đảo Phú quý, gần Nha Trang, cây được dùng làm thuốc trị đau đầu; người ta đem sao lên và nấu nước uống mỗi lần một chén.

2227- TIÊM

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

TIÊM

Cây thảo lớn, lá có phiến dài

Chuỳ hoa cao hơn mét, khá dày

Mùa hoa quả tháng 8-11.

Vị cay, tính ấm, trị tê thấp, phong hàn.

BXP

Sưu tập mới

Tiêm, Cỏ dễ, Lô lông - Themeda gigantea, Chi Themeda, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cây thảo lớn, cao 2-3m, lông cứng, to đến 2cm, hơi dẹp, dài 20cm ở gần gốc. Lá có phiến dài 50-70cm, rộng 1,5-2cm; bẹ dẹp, cứng, đỏ mặt trong. Chuỳ hoa cao hơn 1m, khá dày; mo của chùm dài 2cm, cao 14mm; bông nhỏ ngắn; bông nhỏ không cuống sinh sản, đầy lông nâu sậm, lông gai ngắn, bông nhỏ có cuống, thon nhọn.

Mùa hoa quả tháng 8-11.

Nơi mọc: Loài phân bố ở Trung Quốc, Việt Nam và nhiều nước Đông Nam á. Cây thường mọc thành đám dọc theo các bờ rạch, ở chân núi đất, ven rừng nơi ẩm.

Công dụng: Vị cay, hơi ngọt, tính ấm. Ở Trung Quốc, được dùng trị cảm mao phong hàn, phong thấp tê liệt, bệnh lậu, Thủy thũng. Liều dùng 15-30g, sắc uống hoặc ngân rượu uống; dùng ngoài giã đắp.

SƯU TẦM CÂY LẠ 37

Điểm danh những thân cây quái đản nhất hành tinh

Đây là hình dạng của một cái cây khi nó được la hét

Rất dễ lầm tưởng đây là một con chó xù khổng lồ, thực chất nó là một loại cây cỏ ở Vườn quốc gia Brisbane Ranges

Thân cây uốn lượn như những con rắn, trông khá nham hiểm và đáng sợ.

Thân cây khiến người ta liên tưởng đến "cái mông" của một con voi, tạo nên hình ảnh rất hài hước.

Cái cây có hình dạng như một biển hiệu giao thông đến nơi nào đó ở Rhinebeck, Nework, Mỹ.

2226- CỎ PHAO LƯỚI

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

CỎ PHAO LƯỚI

Cỏ sống dai, thân thẳng, tròn, rất nhẵn

Lá hình dải, có phiến vượt quá chùm

Cụm hoa chùy có lá, các bông nhỏ

Thân làm phao lưới, làm giấy, lợp nhà.

BXP

Sưu tập mới

Cỏ phao lưới - Themeda triandra, Chi Themeda, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cỏ sống dai, thân thẳng, cao đến 1,5m, tròn hay hơi dẹp ở gốc, rất nhẵn. Lá hình dải, dài 10-40cm, rộng 4-7mm, có gân giữa rõ, nhọn ở đuôi, có bẹ dạng lưỡi, các bẹ trên dạng mo, mở ra, có phiến vượt quá chùm; các cái dưới vượt quá các đốt. Cụm hoa chùy có lá, hẹp, dài 20cm, mo dài có lông thưa; chùm dài 1,5-1,7cm, các bông nhỏ, đực ở ngoài, bông nhỏ lưỡng tính thường chỉ có 1 ở trong, với lông gai dài 3-5cm.

Nơi mọc: Phân bố khắp nước ta trên đất nghèo nhiều đá vùng núi.

Công dụng: Thân cây được dùng làm phao lưới đánh cá ở vùng núi. Rễ làm bàn chải, cây dùng làm giấy, lợp nhà. Ðược biết là ở Trung Quốc có sử dụng làm thuốc.

2225- CỎ LÔNG CHÔNG

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

CỎ LÔNG CHÔNG

Cây mọc thành bụi thấp

Lá cứng, nhọn như gai

Hoa hình cầu, dày đặc

"Cố định cát" cho người.

BXP

Sưu tập mới

Cỏ chông, Cỏ lông chông - Spinifex littoreus, Chi Spinifex, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cây mọc thành bụi thấp. Thân phân nhánh, hóa gỗ, cứng. Lá cứng, nhọn như gai, dài, hẹp, thuôn ở gốc và ở đỉnh, xếp rất sát nhau, dài từ 10-15cm; bẹ lá nhẵn, mép không có lông mi, lưỡi bẹ rất ngắn, có lông cứng. Cây khác gốc; cụm hoa là những đầu hình cầu, dày đặc, đường kính 10-20cm, mang nhiều bông trên các nhánh cứng. Lá bắc ngắn hơn bông, hình mũi mác nhọn, bông nhỏ gần như không cuống và xếp xa nhau. Hoa đầu cái to đến 30cm, bông nhỏ 2 hoa; hoa dưới lép, hoa trên cái hay lưỡng tính. Quả thóc mang vòi nhụy dài, ngoài có mày hoa bao bọc.

Cây ra hoa quanh năm.

Nơi mọc: Cây mọc hoang ở các bãi ven bờ biển, dọc cửa sông khắp cả nước ta. Dễ nhận vì cụm hoa cái rụng xuống lăn tròn theo gió. Thu hái toàn cây quanh năm, thái nhỏ, phơi khô.

Công dụng: Là loài cây cố định cát có giá trị của vùng bờ biển. Dân gian cũng sử dụng toàn cây làm thuốc

2224- LÚA KÊ

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

LÚA KÊ

Lúa Kê em vốn dòng lương thực

Thường dùng nuôi gia súc, ăn ngon

Chè Kê mát, bổ, ngọt, thơm

Âm hư háo khát... người còn nhớ Kê.

BXP

Sưu tập lại Bài 361 STH

Kê, Lúa kê - Setaria italica, Chi Setaria, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cây thảo hằng năm, có thân mọc thành túm, có khi to, đen hay hơi phân nhánh, cao 0,50-1,80m. Lá phẳng, mềm, mọc đứng, hình dải, nhọn dài, có mép ráp hay có gai nhỏ, dài 15-50cm, rộng 1-2cm. Chuỳ hoa dạng bông, nhiều lần kép, khúc khuỷu, ở ngọn thòng xuống và hình trụ, dày đặc, tròn hay thót, ngắn ở đỉnh, dài 10-35cm, rộng 2-3cm. Quả thóc hình bầu dục, dạng cầu, màu trắng.

Nơi mọc: Gốc ở Ấn độ, được trồng nhiều để lấy hạt làm lương thực và làm thức ăn gia súc. Cây mọc nhanh, có thể mọc trên các loại đất cát vùng đồng bằng và cả ở trên các vùng núi.

Công dụng: Vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ thận. Kê thuộc loại lương thực thường dùng trong nhân dân. Cũng được dùng làm thuốc chữa lậu nhiệt, ho nhiệt, ho khan.

Ở Ấn độ, người ta dùng ngoài trị thấp khớp và là vị thuốc gia dụng làm dịu các cơn đau do sinh đẻ.

Ở Trung quốc, hạt dùng nấu cháo cho người đau dạ dày và bột các hạt đã rang, pha với nước mật dùng cho trẻ em bị bệnh nhọt. 

2223- CỎ ĐUÔI CHÓ

(Sưu tập lại Bộ Hòa thảo)

CỎ ĐUÔI CHÓ

Cây lưu niên, phân nhánh từ gốc

Lá phẳng, hình dải, mũi nhọn dài

Cụm chùy bông, hình trụ, hoa dày đặc

Cây thức ăn gia súc, hạt ăn được như Kê.

BXP

Sưu tập mới

Cỏ đuôi chó - Setaria viridis, Chi Setaria, Họ Cỏ, lúa - Poaceae, 18-bộ Poales Hòa thảo, bộ Cỏ hoặc bộ Lúa (nhánh 4)

Mô tả: Cây thảo hằng năm. Thân cao 10-50cm, mọc đứng hay trải ra, thường phân nhánh ở gốc, hầu như đơn hoặc có nhiều hay ít thân. Lá phẳng, hình dải, có mũi nhọn dài, có lông rải rác ở mặt trên, với mép dày, ráp, dài 10-20cm, rộng 4-15mm, chùy dạng bông, hình trụ, dày đặc hoa, màu lục hay đo đỏ, hẹp, dài 3-8cm.

Nơi mọc: Cây mọc ở các bãi cỏ, ruộng hoang khắp nước ta. Còn có ở các nước châu á, Châu Phi.

Công dụng: Cây thức ăn gia súc. Hạt cũng ăn được như hạt kê. Nước sắc thân dùng để rửa mắt đau.